ÖZEL ÇAY İŞLETMELERİ GÜNAH KEÇİSİ Mİ?

Makale/Haber:Adnan ONAY

Çay sektörü bu sezon yeniden tepki odağı haline geldi. Şimdilerde sorunun kaynağı çay hasat şekli gösteriliyor.
Evet.. Makasın ardından çay motoru da devreye girdi. Artık bu saatten sonra kimse çay motoru işini devreden çıkaramaz.
Motorla çay toplamanın çayın kalitesine verdiği zararın önüne nasıl geçilebilir bilemiyorum!
Eğer böyle giderse galiba, ağız tadıyla, beğenerek içebileceğimiz bir Karadeniz çayı bulamayacağız.
Çay motoru kalite sorununun yanı sıra ayrıca yeniden kontenjanı da hortlattı. Çayın motorla kısa sürede toplanması yığılmaya yol açınca ÇAYKUR yetersiz kapasite nedeniyle kısa sürede kontenjan uygulaması başlattı.

Topladığı çayı kontenjan nedeniyle ÇAYKUR’a satamayan üreticiler özel sektörün kapısına dayanınca da özel sektör üreticilere devletin açıkladığı fiyatın çok altında ve uzun vadede ödeme takvimi dayattı.

Tablo böyle olunca da üreticiler iktidara veryansın ediyor, üreticiyi bu duruma iktidarın düşürdüğünü dile getiriyorlar..

Peki, bu tür suçlamalar doğru mu?

Sektörün ana sorununu defalarca yazdım, tekrarlayayım;

Çay sektöründe irili, ufaklı birçok özel sektör çay fabrikası var. Bunların çay işleme şartları, rekabet güçleri, pazar payları, sermaye güçleri birbirinden farklı. Ve hepsi de üreticiden yaş çay satın alırken kendi şartlarını dikkate alarak alım yapmanın yollarını arıyor.
Maliyetlerin altından kalkamayan özel sektörler ya geçmişte olduğu gibi üreticiye uzun vadeli ödeme planı dayatıyor veya açıklanan fiyatın yarısına yakın fiyatlarla peşin alım yapıyor.

Bu durum CİMER üzerinden üreticilerin yoğun şikayetine konu olunca Rize Valisi İhsan Selim Baydaş, soruna el atarak önce üreticilerden düşük fiyat ve uzun vadeli çay satın alan işletmelere uyarıda bulundu. Sonrasında da bu işletmelerin önde gelenleriyle Valilikte bir toplantı yaptı. Üreticiye ÇAYKUR benzeri ödeme takvimi sunan Pekmezli Çay’ın sahibi Yılmaz Katmer de iktidarın il temsilcisi, Ak Parti İl Başkanı olarak toplantıya katılanlar arasında yer aldı.
Edindiğim bilgilere göre oldukça verimli geçen bu toplantıda üreticilerden 20 TL. altında yaş çay satın almamak ve vadeleri gelecek yıla sarkıtmamak gibi konular üzerinde sözlü mutabakata varıldı. Peşin parayla düşük fiyata çay satın alıp, bu çayları özel fabrikalara satan simsarların devreden çıkarılması da konuşulan konulardan biri olmuş.

Vali Baydaş’ın bu toplantısı üreticiyi rahatlatma açısından yararlı olmuş olabilir. Ancak, sektördeki bu önemli sorunu kalıcı bir şekilde çözmek gerek. Özel çay işletmelerini valilik üzerinden dizayn etmeye çalışmak üreticiyi geçici rahatlatsa da bu durum ticari kuralları zorlayan ender bir uygulama ve kesin sonuç alıcı bir yöntem değil.

KESİN ÇÖZÜM; Devletin açıkladığı taban fiyatın altında çay satın alınmasını yasa ile engellemekten geçer.
Bunun için ise öncelikle sektörün, sektörde yer alan işletmelerin şartlarının iyileştirilmesi gerekli.
İlk yapılacak şeylerden biri ise kamu-özel sektör arasındaki rekabet şartlarının eşitlenmesidir.
Güven ve tanınırlık açısından özel sektörün çok önünde olan ÇAYKUR, şartlar eşitlense dahi bir kamu kuruluşu olarak her daim özel sektörden daha önde olacaktır.
Özel sektörün en güçlüsü bile hiçbir şekilde ÇAYKUR’la boy ölçülebilir durumda değil. O nedenle; rekabet şartlarının eşitlenmesi ÇAYKUR’a zarar vermez, bilakis ÇAYKUR da daha rahat bir alım planı yapar.

ÖZEL SEKTÖRÜN DURUMU

Özel sektör uygun kredi temini noktasında iki yıl öncesinin çok gerisinde. Hatta geçen yılın banka faizleri bile bu yıldan % 20-30 daha ucuzdu.
Kredi faizleri hedeflenen enflasyonun oldukça üzerinde, %60-70 dolaylarında.
Bu yıl yaş çaya % 50 civarında artış sağlanmış olup, hammadde dışındaki giderler de aynı düzeyde artmış durumda. Ancak, buna mukabil kuru çay fiyatlarındaki artışta enflasyon hedefleri dikkate alınmakta. Üstelik ÇAYKUR, benzer kamu kuruluşlarında olduğu gibi paketli kuru çaylarına maliyet artışlarına uygun şekilde zam yapamamakta. Bu konuda yetki Bakanlığın elinde.
İşletmelere can suyu olan destekleme priminin bu yıl kaldırılmış olması ise özel sektöre büyük bir darbe oldu. Ayrıca, desteklemenin kaldırılmasıyla sektör yeniden kayıt dışına itildi.

Özetle; Bir bütün olarak sektörü zora sokan sorunlar ortadan kaldırılmalı. Bu sağlandıktan sonra taban fiyatın altında çay satın alınmaması ve üreticiye uzun vadeler verilmemesi için yasal düzenleme yapılmalı.

MEVCUT DURUM VE ÜRETİCİLERİN TALEPLERİ

Üreticiler yaşadıkları sorunlar nedeniyle ÇAYKUR’un yeni fabrikalar yapmasını, fabrikalarını revize ederek kapasitesini artırmasını istemekteler.

Oysa, ÇAYKUR’un kapasite artırması, bazı özel işletmelerin devreden çıkmasına yol açar. Zaten fabrika mezarlığına dönen Bölgemiz yeniden aynı sorunla karşılaşır.

Daha önce de defalarca yazdım; özel çay işletmelerinin plansız şekilde sektöre sokulması son derece yanlıştı.
Kapanan, iflas eden nice özel fabrikaya rağmen yine de özel sektörün toplam günlük yaş çay işleme kapasitesi ÇAYKUR’dan fazla. Eğer özel sektör olmasaydı üretici ÇAYKUR kontenjan uyguladığında yaş çayını satacak bir yer bulamayacaktı. Hele şu motor işinden sonra ise üretici haklı olarak isyan noktasına gelecekti.

Özel çay fabrikalarının faaliyete geçmesinin üzerinden uzun yıllar geçti. O gün bugün zorla ayakta duran, pazara kendini tanıtan özel çay işletmelerinin devre dışına kalmasına yol açacak her girişim milli servete darbedir. O nedenle; başka çözüm yolları aranmalıdır.
Sektörün genel şartları iyileşinceye, taban fiyat ve vade sorunu yasa ile çözülünceye kadar ÇAYKUR mevcut yüksek kapasiteli bazı işletmeleri kiralayarak kapasitesini artırabilir veya bazı işletmelerle yaş çay işleme konusunda özel anlaşma yapabilir.
Böylece üretici rahat eder…Yaşanan sorunlar da böylece azalır.

Tabi bütün bunların yapılabilmesi için iktidarın kararlı şekilde çözüm odaklı adımlar atması gerek.
Sanırım, iktidar çayda yaşanan sorunların sandığa yansıdığının, yansıyacağının farkında olmuştur.

Eğer, iktidar çay üreticilerinin gönlünü almak, bölgede yeniden eski gücüne kavuşmak istiyorsa, bir an evvel sektörün sorunlarını çözerek üreticilerin tepkilerini dindirmelidir.